Wileńszczyzna


Herb województwa wileńskiego w II RP
Źródło zdjęcia

Kraina o trudnej historii, która była źródłem inspiracji dla trzech państw: Polski, Litwy i Białorusi. Historia Polaków na Wileńszczyźnie zaczyna się już w wieku XIII, czyli niemal w tym samym czasie, co geneza państwowości Litwy. Pierwsi na jej dzisiejszym terenie osiedlali się Mazowszanie, którzy rozprzestrzeniali się z na północ. Wilno prawdopodobnie zostało założone przez Giedymina na przełomie XIII/XIV wieku. W roku 1385 Korona i Wielkie Księstwo Litewskie przypieczętowały wzajemne przyjazne stosunki i zawarły unię personalną w Krewie.

Wilno, ulokowane przez Jagiełłę na prawie magdeburskim, zajmuje w wieku XV ważne miejsce na styku kultur i szlaków komunikacyjnych w handlu i rzemiośle. Podobnie jak w innym kresowym mieście, Lwowie, osiedlają się tu ludzie różnych narodowości. Prócz Polaków i Rusinów (będącymi przodkami dzisiejszych Białorusinów) osiedlają się tu też Niemcy i Żydzi.

Polonizacja nie tylko Wileńszczyzny, ale i Litwy miała charakter z reguły dobrowolny, zaś litewska szlachta chętnie przyjmowała obyczaje i język polski, sama z kolei miała ogromny wpływ na chłopów i mieszczan. Miasto w XV i XVI wieku rozwijało się prężnie dzięki licznym przywilejom królewskim m.in. monopoli i wolnego spławu rzeką Wilią w obie strony. Dogodne warunki rozwoju Wilno wykorzystało maksymalnie, stając się regionalnym centrum handlu i rzemiosła.

Czasy Zygmuntowskie to okres dalszego rozkwitu miasta. Powstaje tu wiele nowoczesnych budynków użyteczności publicznej, które projektowane były przez wybitnych renesansowych architektów z Włoch. W roku 1579 Stefan Batory założył Akademię prowadzoną przez jezuitów, dzisiejszy Uniwersytet Wileński. 

  
Pod koniec XVIII wieku widać było dominującą rolę Polaków w stolicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Wilno odgrywało ważną rolę w insurekcji kościuszkowskiej, w której główną rolę odegrał Jakub Jasiński atakując garnizon rosyjski obecny tamże. W początkowej fazie rosyjskiego zaboru działało tutaj wiele patriotycznych organizacji skupiających głównie wileńską elitę, z których to organizacji najbardziej znani byli Filareci i Filomaci, wśród których znajdowały się takie osobistości jak Ignacy Domeyko, Adam Mickiewicz czy Antoni Odyniec. 

 W II połowie XIX wieku świadomość Litwinów zaczęła się zmieniać. Głównymi promotorami uświadamiania żmudzkich i auksztockich chłopów byli wywodzący się z tejże warstwy chłopskiej inteligenci. Zaczęły działać liczne pisma w języku litewskim, nasilały się tendencje niepodległościowe niechętne tradycjom Rzeczpospolitej Obojga Narodów.
     
Po I wojnie światowej w ramach roszczeń w sprawie Wilna Polacy wychodzili z propozycją plebiscytu na Wileńszczyźnie. Strona litewska jednak odmawiała. Nie ma co się dziwić, bowiem wówczas Litwini na tych terenach stanowili ok. 9 %, podczas gdy Polacy stanowili  zdecydowaną większość, szczególnie w okolicach Wilna. Z tym, że Wilno nie jest w granicach Polski nie mógł pogodzić się Marszałek Piłsudski, ówczesny Naczelnik Państwa, który zlecił swojemu dowódcy gen. Lucjanowi Żeligowskiemu wzniecenie buntu przeciwko niemu samemu, gdyż oficjalnie nie mógł zbrojnie zająć stolicy Litwy (ze względu na sankcje, które nałożyłaby na świeżo powstałe państwo polskie Liga Narodów). Żeligowski odłączył się od oficjalnych sił zbrojnych Polski i siłą zajął Wilno. Ustanowił następnie niezależne władzę, a demokratycznie wybrany Sejm Wileński zdecydował o przyłączeniu Litwy Środkowej do Polski.

To wydarzenie pogorszyło relacje litewsko-polskie. Do roku 1938 nie mieliśmy stosunków dyplomatycznych z Litwą. Po kampanii wrześniowej ZSRR, po zajęciu wschodniej Polski, oddał Wilno i całą Wileńszczyznę Litwie, choć rok później zajął ją oraz inne państwa nadbałtyckie w ramach podziału stref wpływu z paktu Ribbentrop-Mołotow. 22 czerwca 1941 ruszyła niemiecka ofensywa na ZSRR, a Litwa znalazła się w rękach III Rzeszy. W 1944 roku Armia Czerwona wkroczyła zarówno na Wileńszczyznę jak i na całą Litwę. Utworzono Litewską Socjalistyczną Republikę Radziecką w ramach ZSRR, której granice stanowią granice współczesnej Litwy.
      
Dzisiaj Polacy na Wileńszczyźnie są w trudnej sytuacji, ponieważ władze Litwy utrudniają życie Polakom m.in. likwidując polskie szkoły lub włączając je do szkół z wykładowym językiem litewskim, nie pozwalając na dwujęzyczne nazwy miejscowości. Do dziś słychać na ulicach miasta język polski, litewski i rosyjski, a ulice i budynki niosą w sobie ślady dawnej wspólnej egzystencji na tych terenach Polaków, Żydów, Białorusinów, a także Litwinów.

  Źródło informacji

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...