Krajewski Kazimierz, Na straconych posterunkach. Armia Krajowa na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej

Kalendarium

     W tabeli na końcu przedstawiłam najważniejsze wydarzenia związane z II wojną światową na Kresach Wschodnich, które pozwolą zrozumieć walkę Polaków na straconych posterunkach Najjaśniejszej Rzeczypospolitej.

13 milionów Polaków

     Wykład Kazimierza Krajewskiego zatytułowany „Na straconych posterunkach” dostarczył nam, czytelnikom, olbrzymią ilość informacji pozwalających uświadomić sobie skalę działań podejmowanych przez podziemie niepodległościowe na terenie Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej. Autor przedstawił szeroki kontekst historyczny, uwarunkowania geograficzne i czynniki demograficzne, jakie doprowadziły do apokalipsy Kresów z ich żywą tkanką – trzynastoma milionami Polaków. Wschodnie województwa Rzeczypospolitej, tj. białostockie, wileńskie, nowogródzkie, poleskie, lwowskie, tarnopolskie, stanisławowskie i wołyńskie zamieszkiwali Polacy (69%), Ukraińcy (14%), Żydzi (9%), Białorusini (3%), Niemcy (2%), Litwini (1%), Rosjanie (1%) i inni. 

Agresje, okupacje, walki

     Hekatombę Ziem Utraconych rozpoczęły wrześniowe agresje Trzeciej Rzeszy i Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich 1939 roku. Skutkiem tych wydarzeń były kolejne okupacje Kresów: pierwsza okupacja sowiecka (1939-1941), okupacja niemiecka (141-1944), druga okupacja sowiecka (1944-?). Naturalnym odruchem Kresowian były podjęte już we wrześniu 1939 roku pierwsze próby organizowania konspiracji niepodległościowej. Koncepcje działalności podziemnej na Kresach zmieniały się wraz ze ewolucją teatru działań II wojny światowej oraz momentami zwrotnymi w niestabilnych doraźnych sojuszach międzynarodowych. Specyfika Kresów Wschodnich narażała członków polskiego ruchu oporu na walkę z wieloma wrogami:  Niemcami, Ukraińcami, Litwinami, Żydami, Białorusinami, Armią Czerwoną, sowiecką partyzantką, a w ostateczności z funkcjonariuszami NKWD i UB.

 Polski honor vs wschodnia i zachodnia zdrada

     W publikacji Kazimierza Krajewskiego uznanej za „Najlepszą książkę naukową poświęconą dziejom Polski i Polaków w XX wieku” w VIII edycji konkursu za rok 2015, poruszono gros kwestii wyjaśniających przyczyny, przebieg i skutki polskiej wojny o Kresy. Wojny, podczas której zderzyły się polska uczciwość, wiara w wypowiedziane słowa, honorowe dotrzymywanie obietnic ze wschodnią i zachodnią zdradą, wszechobecną cyniczną dwulicowością, pozbawionym skrupułów podstępnym spiskowaniem. Wojny, która kosztowała nas utratę nie tylko ponad połowy terytorium, ale kosztowała życie milionów Polaków ginących z rąk wrogów i „przyjaciół” w walce o Niepodległą Ojczyznę. Patriotyczne elity Narodu, zwierające szeregi w obliczu zagłady, tworzyły organizacje konspiracyjne w wyniku inicjatyw oddolnych i odgórnych. Z czasem udało się działania większości z nich  skonsolidować, ale nawet wspólne zmagania z wrogami nie mogły przynieść pożądanych skutków. Największa z kilkunastu struktur podziemnych, Armia Krajowa, na Kresach Wschodnich Rzeczypospolitej, znajdowała się „na straconych posterunkach”, gdy w sierpniu 1941 przystąpiono (jeszcze pod szyldem ZWZ) do realizacji organizacji dywersyjnej KG ZWZ pod kryptonimem „Wachlarz”. A później było już coraz gorzej…

Zgrupowanie Józefa Kurasia Ognia

 6 Brygada Wileńska AK

 

Wachlarz, Uderzenie, Burza

     Kazimierz Krajewski, opracował naukowo całokształt zagadnień uzasadniających podtytuł „Armia Krajowa na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej”. Ukazał rozległą strukturę Armii Krajowej z obszarami, okręgami, inspektoratami, obwodami, komendami zwracając uwagę na terytorialność działań i form walki na Kresach, jak również zaznajomił czytelników z „geografią kresowego pola walki”. Autor przeznaczył blisko sto stron swego traktatu na przedstawienie szeregowych żołnierzy i oficerów, oddziałów partyzanckich, jakie formowali oraz warunków, w jakich przyszło im walczyć i żyć. Historyk IPN-u doskonale odtworzył kolejne etapy projektów powstających w Komendzie Głównej AK pod wpływem instrukcji płynących od Rządu RP na Uchodźstwie, takie jak „Wachlarz”, „Uderzenie”, „Burza”,  „Ostra Brama”, gdzie rozbieżność teorii i praktyki przyniosła brzemienne w tragedie, dalekosiężne skutki. Ponowne wkroczenie Armii Czerwonej na wschodnie rubieże Rzeczypospolitej położyło kres polskim zbrojnym wysiłkom na rzecz odzyskania niepodległości i wtrąciło Kresowian w otchłań sowieckiej rzeczywistości. Partyzancka działalność struktur poakowskiego podziemia trwała jeszcze kilka lat. „Na straconych posterunkach” Ziem Utraconych pozostali jedynie Żołnierze Wyklęci, ale i Oni odeszli na wieczną wartę.

 (Nie)Poprawności politycznej cd.

     Lektura monografii Kazimierza Krajewskiego częściowo odbrązowiła obraz Armii Krajowej i Rządu Emigracyjnego, jaki chcielibyśmy mieć w sercach. Najostrożniejsze określenia nasuwające się w odniesieniu do niektórych postanowień czynników decyzyjnych w Kraju i poza Nim to arbitralność, łatwowierność, bezkrytyczne zaufanie do tzw. sojuszników, (nie)poprawność polityczna wytrącająca argumenty z ręki (pokutująca do dziś). Oderwani od realiów sowieckiej okupacji dowódcy i wodzowie kreślili plany powszechnego powstania uwzględniając potencjalne, a nie rzeczywiste możliwości zbrojnego wystąpienia ludności przeciw wrogom. Powtarzające się reorganizacje terenowych oddziałów AK spowodowane nierzadkimi sporami kompetencyjnymi między dowódcami różnych szczebli, z których część zyskała miano „papierowych” dowodząc podległymi jednostkami spoza miejsca ich pobytu, nie przyczyniały się do zwycięstwa.

Łagry, kołchozy, doły śmierci

     Kazimierz Krajewski, znawca tematyki kresowej okresu II wojny światowej i stalinizmu, obnażył zakłamanie, obłudę, perfidię, wyrachowanie sowieckich „sojuszników” nie dotrzymujących żadnych umów zawieranych z polską stroną, tak w wymiarze lokalnym, jak i krajowym. Nasi „sprzymierzeńcy” walczyli z jednostkami Armii Krajowej, atakowali oddziały partyzanckie oraz prześladowali ludność cywilną przy użyciu Armii Czerwonej, partyzantki sowieckiej, formacji NKWD (Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych) oraz band komunistyczno – rabunkowych. Agentury sowieckie rodem z NKWD rozprawiły się z pierwszą wrześniową konspiracją, aresztując działaczy podziemia niepodległościowego już zimą1939 roku i w „najlepszym” wypadku proponując im współpracę z NKWD (ci zdrajcy przygotowywali m.in. listy proskrypcyjne Polaków). Wachlarz metod walki sowietów z Polakami zawierał ponadto przymusowe wcielanie do Armii Czerwonej, wcielanie do Armii Berlinga, masowe wywózki do syberyjskich łagrów, zsyłki do kołchozów w Kazachstanie i fizyczną eksterminację. Zdarzały się nawet sowieckie denuncjacje do władz niemieckich, trudno uchwytnych polskich konspiratorów.
Armia Krajowa znalazła się „na straconych posterunkach” na wschodnich rubieżach Rzeczypospolitej dzięki swym „sojusznikom” i „sojusznikom naszych sojuszników”, którzy sprzedali Polskę tak szybko, jak tylko się dało. Już na przełomie listopada i grudnia 1943 roku na konferencji w Teheranie, ustalono wschodnią granicę Polski na tzw. linii Curzona pozbawiającej nas Kresów Wschodnich na rzecz Związku Sowieckiego. 

Kompania C2 (AK - NIE) pod Dynowem

I kompania oddziału leśnego Obwodu Sambor AK

Dwa rozkazy

     Zbrodnie sowietów przyjęły wyjątkowo odrażającą formę w szczególności po odkryciu grobów katyńskich w kwietniu 1943 roku i zerwaniu przez Związek Sowiecki stosunków dyplomatycznych z Polską – np. Mord w Nalibokach, w Koniuchach, w Dokudowie, w Augustowie, w Naroczy, itd. W tym kontekście trudno jest zrozumieć intencje Tadeusza Komorowskiego ps. Bór, autora rozkazu zakazującego walki z Sowietami, wydanego 20 listopada 1943 roku: „Unikać obecnie zatargów z oddziałami sowieckimi... Z naszej strony dopuszczalna jest jedynie akcja samoobrony".  Podobnie niełatwe jest wyjaśnienie analogicznego rozkazu marszałka Edwarda Rydza ps. Śmigły wydanego 17 września 1939 roku, już po agresji Związku Sowieckiego na Polskę: „Z bolszewikami nie walczyć, chyba w razie natarcia z ich strony lub próby rozbrojenia oddziałów".

Armia Krajowa znalazła się „na straconych posterunkach” na wschodnich rubieżach Rzeczypospolitej dzięki swym „sojusznikom” i „sojusznikom naszych sojuszników”, którzy sprzedali Polskę tak szybko, jak tylko się dało. Już na przełomie listopada i grudnia 1943 roku na konferencji w Teheranie, ustalono wschodnią granicę Polski na tzw. linii Curzona pozbawiającej nas Kresów Wschodnich na rzecz Związku Sowieckiego.

To już jest koniec...

     Tytuły końcowych rozdziałów rozprawy: „Ostatni etap działalności AK”, „Ostatni leśni”, czy „Ostatnie przejawy polskiej działalności niepodległościowej” nie pozostawiają złudzeń, co do losu żołnierzy Armii Krajowej na Kresach. Ci, którzy przeżyli piekła hitlerowskiej i bolszewickiej okupacji walczyli w tzw. strukturach poakowskich, stawiających przed sobą dwa główne cele. Żyjąc nadzieją trzeciego globalnego konfliktu chcieli stanowić „polską zbrojną obecność na Ziemiach Utraconych”, która w momencie przełomu będzie przywracać tam Polskę. Doraźnym celem oddziałów partyzanckich była zaś samoobrona społeczeństwa przed terrorem sowieckim (czasem z niezłym skutkiem: „faktycznie panowała dwuwładza. W dzień rządzili komuniści, w nocy – partyzanci”). Polskie powojenne podziemie niepodległościowe i antykomunistyczne pozostało w pamięci potomnych dzięki niezłomnej walce Żołnierzy Wyklętych, z których ostatni, Józef Franczak ps. Lalek, poległ 21 października 1963 roku. Cześć Ich Pamięci!

Przysięga w bat. Trzaska 27 Wołyńskiej DP AK

Żołnierze Okręgu Wileńskiego AK

 

 

Wyklęci Żołnierze Niezłomni

     Dzieło, zajmujące poczesne miejsce w najnowszej literaturze historycznej, zawiera analizę kondycji klasy politycznej po przełomie 1989 roku. Tragedia Kresów Wschodnich w dużej mierze przyczyniła się do kryzysów ostatniego ćwierćwiecza wolnej Polski „skutki półwiekowych rządów dyktatury obcej nam cywilizacyjnie partii komunistycznej… podzieliły i głęboko zdemoralizowały społeczeństwo”. Kazimierz Krajewski słusznie konstatuje, iż „wymordowanie narodowych elit przez obu okupantów, hitlerowskiego i komunistycznego” przyniosło Polsce różnorodne konsekwencje, które pozwoliły na „przeorywanie świadomości” społeczeństwa polskiego. Procederowi temu służyło cenzorowanie polskiej najnowszej historii przez postkomunistów, tak aby nie dopuścić do kreacji nowych bohaterów narodowych. Mieliśmy nie poznać Inki, Łupaszki, Zapory, Warszyca, Ognia, Ponurego, Wilka, Pługa, Lalka, Nila, Kotwicza, Kmicica, Olecha, Witolda, Roja, Młota, Żelaznego, Krysia, Ragnera, Mena, Ponurego, Hubala…
Polscy żołnierze zmobilizowani w przeddzień wybuchu II wojny światowej przeszli drogę przez mękę, zyskując na końcu zaszczytne miano Żołnierzy Wyklętych, ale i Niezłomnych, którzy mogli by powiedzieć o sobie:

„Chcieli nas zakopać, nie wiedzieli, że jesteśmy ziarnem”

Kalendarium

      W tabeli przedstawiłam najważniejsze wydarzenia związane z II wojną światową na Kresach Wschodnich, które pozwolą zrozumieć walkę Polaków na straconych posterunkach Najjaśniejszej Rzeczypospolitej.

Data/rok	Wydarzenie
1939
23.08	Pakt Ribbentrop – Mołotow o nieagresji pomiędzy III Rzeszą Niemiecką i ZSRR
01.09	Agresja Trzeciej Rzeszy na Polskę
17.09	Agresja Związku Sowieckiego na Polskę
27.09	Utworzenie SZP (Służba Zwycięstwu Polski)
01.11	Wołyńskie, tarnopolskie, stanisławowskie i lwowskie włączone do USRR
13.11	Utworzenie ZWZ (Związek Walki Zbrojnej)
1940
02	I deportacja Kresów
03.04	Rozstrzelanie w Katyniu pierwszej grupy oficerów polskich
04	II deportacja Kresów
20.04	Utworzenie ZO (Związku Odwetu)
30.04	Zamordowanie Henryka Dobrzańskiego ps. Hubal
06	III deportacja Kresów
08	Utworzenie Chłopskiej Straży (później Bataliony Chłopskie)
1941
14.02	Zrzut pierwszych Cichociemnych nad Polską
06	IV deportacja Kresów
06 - 07	Masakry NKWD w więzieniach na Kresach - 30 tys. ofiar
22.06	Agresja Trzeciej Rzeszy na Związek Sowiecki
01.07	Utworzono NOW (Narodowa Organizacja Wojskowa)
30.07	Układ Sikorski – Majski o tworzeniu armii polskiej w ZSRR
08	Utworzenie organizacji dywersyjnej Wachlarz
1942
14.02	Przekształcenie ZWZ w Armię Krajową
03	Ewakuacja Armii Andersa do Iranu
20.09	Utworzenie NSZ (Narodowe Siły Zbrojne)
1943
22.01	Utworzenie Kedywu (Kierownictwo Dywersji Komendy Głównej) AK
09.02	Początek Rzezi Wołyńskiej
13.04	Ogłoszenie odkrycia Grobów Katyńskich
06.05	Decyzja o tworzeniu Armii Berlinga w ZSRR
08.05	Zbrodnia w Nalibokach
04.07	Katastrofa Gibraltarska – śmierć Władysława Sikorskiego
26.08	Zamordowano Antoniego Burzyńskiego ps. Kmicic - Narocz
20.11	Rozkaz Tadeusza Komorowskiego ps. Bór o akcji Burza
28.11–1.12	Konferencja w Teheranie – ustalenie linii Curzona wschodnią granicą Polski
01.12	Pacyfikacja Zgrupowania Stołpeckiego w Puszczy Nalibockiej
1944
04.01	Przekroczenie granic Polski przez Armię Czerwoną
22.01	Zbrodnia w Koniuchach
05.03	Zbrodnia w Dokudowie
16.06	Zamordowano Jana Piwnika ps. Ponury
07.07	Zdobycie Wilna w ramach akcji Burza – operacja Ostra Brama
22-28.07	Walki o Lwów w ramach akcji Burza
01.08	Wybuch Powstania Warszawskiego
02.10	Koniec Powstania Warszawskiego
22.11	Utworzenie NIE (kadrowa organizacja wojskowa) na Kresach
27.12	Ostatni zrzut Cichociemnych
1945
19.01	Rozkaz Okulickiego Niedźwiadka o rozwiązaniu AK
4-11.02	Konferencja w Jałcie – podział Europy
15.02	Utworzenie AKO (Armia Krajowa Obywatelska)
02.05	Zdobycie Berlina przez aliantów
07.05	Utworzenie DSZ (Delegatury Sił Zbrojnych) na Kraj
08.05	Koniec II wojny światowej
24.05	Rozkaz Michała Żymierskiego ps. Rola o likwidacji AK i NSZ
17-21.06	Proces Szesnastu przywódców Polskiego Państwa Podziemnego
17.07-2.08	Konferencja w Poczdamie
02.08	Dekret o amnestii dla członków podziemia antykomunistycznego
02.09	Utworzenie WiN (Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość)
05.02.1946	Cesja polskich Kresów Wschodnich na rzecz Związku Radzieckiego.
28.08.1946	Zamordowano Danutę Siedzikówną ps. Inka
06.09.1946	Pozbawienie obywatelstwa 76 oficerów PSZ na Zachodzie
23.11.1946	Proces przywódców NSZ
01-12.1946	Pacyfikacje i masakry w woj. Podkarpackim przez UPA
19.02.1947	Zamordowano Stanisława Sojczyńskiego ps. Warszyc
21.02.1947	Zamordowano Józefa Kurasia ps. Ogień
22.02.1947	Dekret o amnestii dla członków podziemia antykomunistycznego
28.04 1947	Akcja Wisła – przesiedlanie Ukraińców – UPA i OUN na zachód
12.05.1948	Zamordowano komendanta NSZ Stanisława ps. Kasznica
07.03.1949	Zamordowano Hieronima Dekutowskiego ps. Zapora
15.10.1949	Utworzenie Wojskowego Korpusu Górniczego dla antykomunistów
06.11.1949	Konstanty Rokossowski marszałkiem Polski i ministrem polskiego MON
08.02.1951	Zamordowano Zygmunta Szendzielarza ps. Łupaszka
01.03.1951	Zamordowano Łukasza Cieplińskiego ps. Pług
29.09.1951	Zamordowano Aleksandra Krzyżanowskiego ps. Wilk
24.02.1953	Zamordowano Augusta Emila Fieldorfa ps. Nil
05.03.1953	Śmierć Józefa Stalina
21.10.1963	Zamordowano Józefa Franczaka ps. Lalek
1971	Zwolnienie z łagru Bronisława Chwieduka ps. Cietrzew - dowódca samoobrony

Tekst ukazał się na blogu CzytamPoPolsku