Stanisław Sławomir Nicieja, Twierdze kresowe Rzeczypospolitej. Historia, legendy, biografie

ZA ROGATKAMI LWOWA

Profesor Stanisław Sławomir Nicieja – historyk, rektor Uniwersytetu Opolskiego i jego współtwórca – przed niespełna 20 laty zasłynął jako autor monumentalnej pracy o Cmentarzu Łyczakowskim (trzy wydania!) i znawca dziejów Lwowa. Tym razem podążył „traktem i bezdrożami Podola i Wołynia”, by dla TVP realizować 10-odcinkowy film dokumentalny o twierdzach kresowych Rzeczypospolitej.

„Dzięki tej wyprawie dane mi było przeżyć jedną z najciekawszych przygód, jaka może zdarzyć się historykowi wędrowcy, który dotychczas rzadko wypuszczał się na Kresach poza rogatki Lwowa” – pisze autor we wstępie do swej najnowszej publikacji, którą traktuje jako „rozbudowany komentarz” do wspomnianego cyklu filmowego. Stąd też zamierzona niejednorodność tej książki, na którą składają się nie tylko opisy sławnych niegdyś twierdz, ale również opowieści o wybitnych postaciach tworzących barwne i burzliwe dzieje naszych południowo-wschodnich Kresów, legendy dotyczące przedstawianych miejsc oraz poszukiwanie śladów polskości zarówno na starych cmentarzach, jak i wśród mieszkańców obecnej Ukrainy, gdzie wciąż jeszcze można znaleźć wielu rodaków trwających na posterunku poza granicami dzisiejszej Polski.

Wykorzystując źródła pisane, a także współczesne tropy rejestrowane kamerą i aparatem fotograficznym Nicieja przybliża historię i dzień dzisiejszy nie tyle 12 twierdz (często od dawna pozostających w ruinie), ile raczej całych miast i miasteczek wyrosłych wokół kresowych fortyfikacji. Efektowna edytorsko książka ma przejrzysty układ, rozdziały biegną w porządku alfabetycznym: Brzeżany, Buczacz, Chocim, Jazłowiec, Kamieniec Podolski, Krzemieniec, Okopy Świętej Trójcy, Olesko, Podhorce, Trembowla, Zbaraż, Żółkiew. Niezwykłą urodę tych ziem dokumentują czarno-białe zdjęcia i ilustracje archiwalne oraz fotografie współczesne. Na końcu mamy zbiór przypisów oraz indeks nazwisk, co znakomicie ułatwia lekturę; jest nawet zakładka! Przydałaby się tylko lepsza korekta.

Z pewnością książka zaciekawi wszystkich, którym Kresy są bliskie; każdy znajdzie tu ścieżki miłe własnemu sercu. Dociekliwych może jednak nieco rozczarować. W rozdziałach dotyczących Buczacza, Jazłowca i Zbaraża znalazłem nieścisłości, błędy i luki tym bardziej przykre, że istnieje odpowiednia literatura przedmiotu, niestety pominięta przez autora (np. świetne przewodniki po Wołyniu i Podolu Grzegorza Rąkowskiego). Wprawdzie „Twierdze...” nie są dziełem naukowym, ale skoro jest więcej przypisów niż stron... to chyba trochę zobowiązuje, zwłaszcza historyka.

ANDRZEJ W. KACZOROWSKI
(w: „Wiedza i Życie” 2/2007)

Stanisław Sławomir Nicieja: „Twierdze kresowe Rzeczypospolitej. Historia, legendy, biografie”. Iskry, Warszawa 2006.