Maria Łozińska-Hempel, „Z łańcucha wspomnień”

Ta książka to rarytas! Już dawno nie czytałam tak interesujących i uroczo napisanych wspomnień.

Maria Łozińska-Hempel miała długie i barwne życie, umie także o nim opowiadać w sposób bardzo ciekawy. Rodzina Łozińskich wywodziła się z Wołynia. Należał do nich majątek Chyżniki w rejonie Żytomierza (obecnie Ukraina, rejon Romanowski). Ojciec Edmund Lubicz-Łoziński brał udział w powstaniu styczniowym i potem uciekł za granicę przed carskimi represjami. Mieszkał wraz z żoną (Janina z hr. Załuskich) najpierw w Wiedniu, a potem w Wenecji, gdzie oboje zarobkowali pisaniem artykułów do pism francuskich i włoskich oraz tłumaczeniami popularnych wówczas powieści Matyldy Serao.

Ojciec zajmował się także wyszukiwaniem włoskich dzieł sztuki dla angielskich kolekcjonerów. Później Łozińscy zamieszkali w Galicji. Ojciec zarobił masę pieniędzy na galicyjskim boomie naftowym, wzbogacił się i kupił posiadłość Potok (obecnie woj. podkarpackie, powiat Krosno). Tam właśnie w 1882 roku przyszła na świat Maria Łozińska (jej starsze rodzeństwo urodziło się w Wenecji). Prócz majątku w Potoku Edmund Łoziński kupił dla rodziny willę „Lubicz” we Lwowie, gdzie rodzina mieszkała przez większą część roku, do Potoka zjeżdżając w okresie letnim.

W bardzo młodym wieku Maria wyszła za mąż za swojego przyrodniego stryja, Apollona Łozińskiego i zamieszkała w rodzinnym gnieździe Łozińskich, to jest we dworze w Chyżnikach na Wołyniu. Sytuacja rodzinna wyglądała tak, że jej dziadek Łoziński był jednocześnie jej teściem. Jej mąż pochodził z drugiego, późnego małżeństwa dziadka i był o wiele młodszy od jej ojca, który pochodził z pierwszego małżeństwa. Na zawarcie tego związku potrzebna była specjalna zgoda papieska. Z tego związku Łozińskiej urodziła się jedyna córka Łozińskiej, Ilona. 

Pierwsze małżeństwo Marii rozpadło się mniej więcej w okresie I wojny światowej, którą spędziła podróżując z córką po Europie.

Później wyszła drugi raz za mąż za generała Jana Mariana Hempla, który wcześniej służył w armii austriackiej, a potem w polskiej. Mieszkali trochę w Jarosławiu, trochę w Warszawie. Hempel pełnił ważne funkcje polityczne i wojskowe, jednak poszedł w odstawkę po przewrocie majowym, gdyż opowiedział się po stronie legalnej władzy w Polsce i wystąpił przeciwko marszałkowi Piłsudskiemu. Zaś Piłsudski był mściwy wobec swoich wrogów. Generał musiał nie tylko opuścić swoje stanowisko i odejść z wojska, ale nawet nie wolno mu było mieszkać w Warszawie. Pół roku przesiedział więziony w toruńskich fortach. I tak miał szczęście, bo przecież mógł skończyć tak jak generałowie Rozwadowski czy Zagórski, zamordowani z rozkazu Marszałka. Jednak i tak czekała go tajemnicza, tragiczna śmierć. Na początku lat 1930. zginął zastrzelony „przypadkiem” na polowaniu. Czyżby dosięgła go mściwa ręka Piłsudskiego? Tajemnica jego śmierci nigdy nie została wyjaśniona. 

Po jego zgonie Maria Łozińska-Hempel do końca życia mieszkała wraz z córką Iloną, przeżyła II wojnę światową, a w latach 1950. osiadła na Ziemiach Odzyskanych, w Sopocie. Przeżyła 92 lata. Swoje wspomnienia spisywała pod koniec życia, kiedy już była całkowitą inwalidką i nie wychodziła z domu.

A miała co wspominać ta kresowa dama! Kogóż ona nie znała! Znała środowisko wołyńskiego ziemiaństwa, słuchała anegdot o ostatnich kresowych bałagułach, przyjaźniła się z Wojciechem Kossakiem (należała do pokolenia tych „flam tatusia”, o których tak kąśliwie pisała Magdalena Samozwaniec w swych książkach, pamiątką po tej znajomości jest piękny portret autorski pędzla Kossaka, który zdobi okładkę tej książki), z długiego pobytu w Zakopane znała dobrze Witkacego i Karola Szymanowskiego, znała środowisko wojskowych w okresie II RP (oto smakowity cytacie: „Haller, choć nie był orłem inteligencji, był na pewno wielkim patriotą”), jej córka Ilona przyjaźniła się z Zosią Sikorską, córką generała Sikorskiego, tą samą, która potem wraz z ojcem zginęła w katastrofie lotniczej w Gibraltarze.

Autorka „Z łańcucha wspomnień” opisuje także inne ciekawe postaci, z którymi los ją zetknął, a więc Ignacego Paderewskiego, Wincentego Lutosławskiego, Feliksa Jasińskiego z Krakowa (Manghha),  hrabiego Wojciecha Dzieduszyckiego, lwowskiego wynalazcę Franciszka Rychnowskiego, generała Bolesława Wieniawę-Długoszowskiego i wielu innych, dzisiaj już całkiem zapomnianych ludzi.

Czyta się to wspaniale, całość jest napisana lekkim, dowcipnym stylem i ubarwiona dowcipnymi anegdotkami. Książka – palce lizać!

Łozińska-Hempel Maria, „Z łańcucha wspomnień”, Wyd. Literackie, Kraków 1986

Alicja Łukawska

Tekst oryginalny ukazał się na blogu: archiwummeryorzeszko.blogspot.com/.../maria-ozinska-hempel-z-ancuc...